پول، توافقی بین دو یا چند نفر است که از آن عنوان ابزاری برای انتقال ارزش استفاده می‌کنند. درواقع اگر من و شما یک تکه کاغذ را عنوان ارزش بین خودمان بپذیریم و از آن برای دادوستدهایمان استفاده کنیم، آن پول بین من و شما معتبر خواهد بود. اکنون هر کشوری پول خود را دارد و از آن برای مبادلات داخلی استفاده می‌کند.
تقریبا همه ما درباره تاریخچه پول کمی اطلاعات داریم و می‌دانیم که در زمان‌های قدیم مبادلات صورت کالاکالا انجام می‌شد. این نوع مبادلات علت مشکلاتی که در حمل و جاجایی کالاها داشت، کم‌کم جای خود را به فلزات گران بها داد. این امر باعث شد تا بعد از مدتی، مردم با طلا و نقره (همان درهم و دینار) معامله کنند. پس از شکل‌گیری حکومت‌ها و دولت‌ها، تصمیم گرفته شد که همین طلا و نقره را شکل سکه ضرب کنند و برای معامله در اختیار مردم قرار دهند. اما بعد از مدتی این نوع مبادلات هم با مشکلاتی ازجمله حمله دزدان و غارت سکه‌های طلا از بازرگانان رورو شد. بنابراین دولت‌ها تصمیم گرفتند بانک ایجاد کنند. بانک‌ها سکه‌های طلا را از مردم می‌گرفتند و جای آن به مردم حواله کاغذی می‌دادند که اندازه همان مقدار طلای موجود در بانک ارزش داشت. این کار حمل پول و مبادلات را بسیار راحت‌تر کرد و به این ترتیب نخستین پول‌های کاغذی در دنیا با پشتوانه طلا و سایر فلزات گران بها شکل گرفت.
پشتوانه پول چگونه شکل گرفت؟
پس از آنکه تاجران توانستند معاملات خود را در سطح دنیا گسترش دهند و با کشتی به سایر قاره‌های جهان سفر کنند، معاملات با طلا و سایر فلزات گران بها عنوان یک اشتراک جهانی (عنوان پول) سرعت در سطح جهانی گسترش یافت. طوری‌که آمریکا و اروپا ـ در جایگاه مرکز تجارت دنیا ـ بیشترین معاملات جهانی را با طلا ثبت کردند. در سال‌های نه‌چندان دور، کشورهای دنیا اجازه داشتند فقط در قبال طلایی پول چاپ کنند که از معاملات جهانی وارد خزانه کشور می‌کنند. این ترتیب نرخ تبدیل طلا به پول هر کشور، عدد ثابتی شد و بر همین اساس نرخ تبدیل پول سایر کشورها به همدیگر نیز عدد ثابتی در نظر گرفته شد.
پس از مدتی و در سال 1929 یکی از بزرگ‌ترین رکودهای اقتصادی دنیا رخ داد که باعث شد نظام پولی جهانی با پشتوانگی طلا کم‌رنگ‌تر شود. برای حل این مشکل در ماه جولای 1944 هفتصد و سی نماینده از چهل و چهار کشور دنیا، متشکل از متفقین، در کنفرانس پولی و مالی ملل متحد یک تفاهم‌نامه جهانی را به امضا رساندند. در این تفاهم‌نامه قرار شد دلار آمریکا عنوان ارز مرجع به مبادلات جهانی اضافه شود و دولت آمریکا نیز در مقابل متعهد شد تا به ازای هر سی و پنج دلار، معادل یک اونس طلا در خزانه خود نگهداری کند و هر زمان هر دولتی درخواست کرد، آمریکا ازای هر سی و پنج دلار، یک اونس طلا به آنان تحویل دهد. به این شیوه طلا پشتوانه پول در نظر گرفته شد. این تفاهم‌نامه عنوان قرارداد «برتن وودز» (Bretton Woods) مشهور شد.
از آن پس دلار عنوان ارز مبادله‌ای جهانی در معاملات سراسر جهان به رسمیت شناخته شد و در همان سال‌های ابتدایی پس از قرارداد برتن وودز، آمریکا بیش از مقدار دلارهای موجود در جهان در خزانه خود طلا ذخیره کرده بود. به این ترتیب، همه کشورها نیز از داشتن یک پول بین‌المللی باپشتوانه، راضی و خشنود بودند. زیرا این امر باعث سهولت بیشتر در معاملات جهانی شده بود. این رخداد تا جایی ادامه داشت که جنگ آمریکا و ویتنام در سال‌های 1955 الی 1975 شکل گرفت و به مدت بیست سال ادامه داشت. این جنگ هزینه‌های بسیار زیادی را برای آمریکا همراه داشت.
آمریکا بعد از جنگ مجبور شد هزینه‌های سنگینی را برای بدهی‌های خود پرداخت کند. در این بین به بعضی از طلبکاران دلار و به برخی دیگر، طلای موجود در خزانه خود را پرداخت کرد. این اتفاق باعث شد تا تعادل بین دلارهای موجود در جهان و میزان طلای موجود در خزانه آمریکا به هم بخورد. عبارت دیگر، هم دلارهای موجود در جهان افزایش یافته بود و هم میزان طلای موجود در خزانه آمریکا کاهش یافته بود.
با ادامه این روند و در اواخر دهه 60 میلادی، برخی از کشورهای طلبکار آمریکا ازجمله ژاپن و فرانسه و آلمان متوجه کاهش مقدار طلای موجود در خزانه آمریکا شدند و پی‌بردند که آمریکا نمی‌تواند با نرخ توافق‌شده در قرارداد برتن وودز، ازای دلارهای موجود در دنیا طلا پرداخت کند. این اتفاق سبب شد تا طی دو دوره متوالی، ارزش دلار نسبت به طلای جهانی کاهش یابد. این رخداد در سال 1971 به یک بحران بزرگ برای آمریکا تبدیل شد. زیرا بریتانیا از آمریکا درخواست کرد تا مبلغ سه میلیارد دلار از ذخایر ارزی خودش را به طلا تبدیل کند. بسیاری از کارشناسان معتقدند بریتانیا با علم به اینکه آمریکا نمی‌تواند مقدار طلای معادل آن مبلغ را پرداخت کند، این امر را درخواست کرده بود.
این درخواست بریتانیا سبب واکنش دولت آمریکا شد. رئیس جمهور وقت آن زمان آمریکا، ریچارد نیکسون در یک اقدام عجیب و بدون هماهنگی قبلی و کسب اجازه از صندوق بین‌المللی پول، تعهد آمریکا را برای داشتن موجودی ذخیره طلا عنوان پشتوانه دلار لغو کرد. به این ترتیب دلار آمریکا دیگر پشتوانه طلا نداشت. صندوق بین‌المللی پول نیز بعد از این اقدام، جنبه پول‌بودن طلا را ممنوع اعلام کرد و گفت از این پس طلا فقط مصرف کالایی خواهد داشت و نه پولی. این اقدامات درواقع پایانی بود بر قرارداد برتن وودز و پول باپشتوانه طلا که باعث ایجاد پول جدیدی به نام «پول فیات» (Fiat Money) یا پول بدون پشتوانه در دنیا شد.
بدون دیدگاه