اگر در حورزه‌ی فناوری‌های بلاک چین تازه‌وارد هستید و نمی‌دانید از کجا شروع کنید، یا چنانچه قصد دارید با قراردادهای هوشمند و کاربرد آن‌ها آشنا شوید تا بتوانید تعامل بهتری با دنیای فناوری‌های بلاکچین‌ها ایجاد کنید، این مطلب به شما کمک می‌کند از ماهیت قرارداد هوشمند، دانش کافی داشته باشید.
آنچه در این مطلب می‌خوانید به این شرح است:
- قرارداد هوشمند (Smart Contract) چیست؟
- در ایجاد یک قرارداد هوشمند چه عواملی ضرورت دارند
- اسمارت کانترکت‌ها چگونه کار می‌کنند
- کاربرد قراردادهای هوشمند چیست
- قرارداد هوشمند چه مزایایی دارد
- معایب آن چیست
قرارداد هوشمند (Smart Contract) چیست؟
قرارداد هوشمند یا اسمارت کانترکت یک فناوری نوین به شمار می‌رود که با نوع سنتی و کاغذی قراردادها متفاوت است. به محض اجرای یک قرارداد هوشمند، امکان تغییر و دستکاری شرایط حتی توسط توسعه‌دهنده‌ی آن هم وجود ندارد. قراردادهای هوشمند، مجموعه‌ای از کدهای رایانه‌ای (پروتکل‌ها) هستند که در بستر بلاک چین اجرا شده و شامل شرایط و ضوابط صریح، و از پیش تعریف‌شده‌اند که به نوعی مفاد آن به رضایت طرفین معامله ارتباط مستقیم دارد. قراردادهای هوشمند در تایید و اجرای تراکنش‌های دیجیتال در فضای ابری نقش اساسی دارند و با ایجاد شفافیت در هر گونه تجارتی، اعم از مبادله‌‌ی پول، سهام، دارایی، یا هر دارایی ارزشمند دیگری، اعتماد میان طرفین را تقویت می‌کند.
به زبان ساده‌تر، قرارداد هوشمند یک قرارداد خوداجرا محسوب می‌شود که در آن شرایط توافق بین خریدار و فروشنده مستقیما در خطوط کد پیاده‌سازی شده و قرارداد ثبت شده روی هر کد، در یک شبکه بلاک چین توزیع می‌شود و ساختاری غیرمتمرکز به خود می‌گیرد. در واقع هر کد ایجاد شده یک مدیر است و مدیریت پروژه و فرآیند را به عهده دارد، بدون این‌که عامل دیگری در آن دخالت داشته باشد. تمامی مبادلات پولی، بدون نیاز به واسطه‌های تاییدگر و تسهیل‌گر، مرجع مرکزی، سیستم قانونی یا مکانیزم اجرایی خارجی مانند بانک یا هر شخص سوم دیگری، توسط قراردادهای هوشمند و به صورت کاملا خودکار انجام‌پذیر است.
در ایجاد یک قرارداد هوشمند چه عواملی ضرورت دارند؟
به صورت کلی برای ایجاد یک قرارداد هوشمند وجود چهار فاکتور ضروری است:
۱. محتوا یا توافق قرارداد
هر پروژه باید به محصول یا خدمات تحت قرارداد به عنوان محتوای آن دسترسی داشته باشد تا به‌طور خودکار آن‌ها را در فرآیند عرضه یا خرید کنترل کند؛ مثلا اگر در قرارداد مقرر شده است تا در صورت دریافت پول و تنها پس از دریافت هزینه از خریدار، یک فایل را به وی تحویل دهد، باید اجازه‌ی دسترسی به فایل را داشته باشد.
۲. شرایط قرارداد
قوانین و شرایط قرارداد هوشمند به‌شکل یک رشته‌ی دقیق از عملیات و با کدنویسی تعیین می‌شود و همه‌ی شرکت‌کنندگان یا معامله‌گران می‌بایست این شرایط را با امضای خود پذیرش کنند.
۳. اوراکل (Oracle)
یک منبع داده است که اطلاعات خارجی را به قرارداد می‌دهد تا قرارداد آن‌ها را پردازش کند؛ مثلا اگر قرار است تا قرارداد، اطلاعات هواشناسی را بررسی کند، اوراکل می‌تواند یک سایت هواشناسی باشد.
۴. بلاک چین و اجرا
قرارداد هوشمند به بلاکچین یک پلتفرم خاص صادر شده و در میان نودهای پلتفرم مدنظر توزیع می‌شود. همچنین برای ثبت قرارداد، به یک نرم‌افزار کلاینت رسمی هم نیاز است که مستقیما به بلاکچین متصل باشد. اتریوم در حال حاضر محبوب‌ترین پلتفرم برای اجرای قراردادهای هوشمند است.
اسمارت کانترکت‌ها چگونه کار می‌کنند
مراحل کار یک اسمارت کانترکت را می‌توان به دو بخش تقسیم‌بندی کرد:
مرحله‌ی اول: یک قرارداد هوشمند به توافق بین دو یا چند نفر نیاز دارد. پس از تنظیم قرارداد، افرادی که در این قرارداد نقش دارند، می‌توانند نسبت به شرایط تکمیل قرارداد با هم توافق کنند. سپس این تصمیم در اسمارت کانترکت نوشته می‌شود که بعدا به صورت رمزگذاری‌شده در شبکه بلاک چین ذخیره خواهد شد.
مرحله‌ی دوم: پس از تکمیل قرارداد، تراکنش در بلاک چین ثبت می‌شود. سپس همه‌ی نودها (گره‌ها) نسخه‌ی همانند خود را به همراه تراکنش ثبت شده در بلاک چین به‌روزرسانی می‌کنند.
قراردادهای هوشمند در چه مواردی کاربرد دارند
این قراردادها تنها محدود به توافق‌نامه‌های کوچک میان دو یا چند نفر نیستند؛ بلکه دولت‌ها و شرکت‌های بزرگ نیز می‌توانند از مزایای بسیار آن‌ها بهره‌مند شوند. قرارداد هوشمند به معامله‌گران و خریداران این امکان را می‌دهد تا خرید خود را در زنجیره‌ی تامین ردیابی کنند که همین مساله باعث اعتمادسازی و چه بسا افزایش هر چه بیش‌تر تعاملات مثبت در چرخه‌ی کار خواهد شد. علاوه‌بر این، قراردادهای هوشمند با از بین بردن نیاز افراد به واسطه‌ها، موجب صرفه‌جویی در هزینه‌ها و زمان می‌شوند و با هوشمندسازی فرآیندها، روند معاملات را آسان‌سازی می‌کنند.
قرارداد هوشمند در مدیریت کسب و کار
شرکت‌ها می‌توانند استفاده گسترده‌ای از قراردادهای هوشمند داشته باشند. به عنوان مثال به جای پرداخت دستی حقوق یا از طریق شماره شبا، می‌توان از اسمارت کانترکت‌ها برای این کار استفاده کرد. در این روش، شرایط این‌طور تعریف می‌شود که «هرگاه تاریخ برابر با ۳۱ / ۰۳ / ۱۴۰۱ بود، دو واحد اتر برای کارمند شماره یک ارسال شود». این یعنی کارمند شماره یک همیشه سر وقت حقوقش را دریافت می‌کند و نیازی به تهیه و ارسال لیست واریز برای پرداخت توسط بانک‌ها نیست.
قرارداد هوشمند در زنجیره تامین
یکی از محبوب‌ترین کاربردهای فناوری بلاک چین و اسمارت کانترکت ها، در حوزه زنجیره تامین است. فروشگاه‌های مواد غذایی، انبارها، کشاورزان و موارد دیگر، همگی جایگاه خودشان را در زنجیره تامین دارند. اما با افزایش پیچیدگی این شبکه‌ها، ردیابی مرسولات و پیگیری پرداخت‌ها برای شرکت‌ها دشوارتر شده است. قراردادهای هوشمند با هدف افزایش مسئولیت‌پذیری، قادر به خودکارسازی و انگیزه‌بخشی به تمام بخش‌های زنجیره تامین هستند.
مثلا، فرض کنید یک فروشگاه مواد غذایی منتظر رسیدن بار سیب از شهر دیگری است. این فروشگاه هزینه مقدار مشخصی سیب را پرداخت کرده و بدون شک انتظار دارد تعداد یا وزن دقیق باری که دریافت می‌کند بر اساس فاکتور اولیه‌ی آن باشد اما خطای انسانی می‌تواند در این روند تاثیرگذار باشد. مثلا در طول مسیر، ممکن است به دلایلی از بار اصلی کسر شود یا کارگران قصد فریب خریدار را داشته باشند یا سایر موارد این‌چنینی. این مساله یعنی عدم تطابق فاکتور با مرسوله‌ی دریافتی خریدار، باعث به‌هم ریختگی کل زنجیره می‌شود و تا زمانی که فروشگاه محموله را دریافت نکند، هیچ‌کس نمی‌داند این مشکل در کجای زنجیره ایجاد شده است.
این در حالی‌ست که تحویل گیرنده‌ی بار (خریدار) می‌تواند با استفاده از قراردادهای هوشمند، یک فرآیند بررسی خودکار در هر مرحله از تحویل سفارش بار خود ایجاد کند. البته این شیوه از بررسی کردن فرآیند، هم‌اکنون در زنجیره‌های تامین عادی وجود دارد، اما باید به صورت دستی انجام شوند. که در این صورت باز هم ممکن است به دلیل خطای انسانی محصول خریداری شده با مبلغ و مشخصات فاکتور آن مغایرت داشته باشد.
کاربرد اسمارت کانترکت ها برای دولت ها
برای دولت‌ها، قراردادهای هوشمند در حال اجرا روی بلاک چین می‌توانند کاملا باعث اطمینان خاطر از صحت سیستم‌های رای‌گیری باشد. برخی دولت‌ها با از نرم‌افزارهایی که از اسمارت کانترکت و تکنولوژی بلاک چین استفاده می‌کنند، از رای افراد محافظت می‌کنند، به این دلیل که پس از ثبت رای با استفاده از این نرم‌افزارها، به هیچ عنوان امکان تقلب یا دستکاری سیستم رای‌دهی وجود ندارد و تمام رای‌های ثبت شده در نرم‌افزار رای‌گیری، غیرقابل تغییر هستند.
مزایا و معایب قراردادهای هوشمند چیست
در مقایسه با قراردادهای سنتی و متداول حقوقی، بی‌واسطه‌شدن انجام معاملات در بستر بلاکچین، فواید مختلفی دارد که در ادامه به آن‌ها اشاره کرده‌ایم:
مزایای قرارداد هوشمند
۱. خودمختاری
خودمختار بودن قراردادهای هوشمند مهم‌ترین ویژگی آن‌ها محسوب می‌شود. قراردادهای هوشمند نیازی به شخص ثالث نداشته و اختیار و کنترل کامل توافق را بر عهده اشخاصی که در معامله دخیل هستند می‌گذارد.
۲. کاهش هزینه‌ها و پس‌انداز
با حذف واسطه‌هایی مانند بانک، مشاور املاک، کارگزار، سردفتر اسناد رسمی و… عملا بسیاری از هزینه‌های تنظیم قرارداد حذف می‌شود. به همین سبب در حال حاضر، مزیت اقتصادی قراردادهای هوشمند، اهمیت بسیار زیادی یافته است. به لطف قراردادهای هوشمند، دیگر نیازی به دفاتر اسناد رسمی، نمایندگان املاک، دستیاران و سایر واسطه‌ها نیست. در نتیجه به پرداخت هزینه‌های گزاف مربوط به خدمات آن‌ها نیز نیازی نخواهد بود. بنابراین اسمارت کانترکت‌ها می‌توانند هزینه‌های عملیاتی و معاملاتی را به میزان قابل توجهی کاهش دهند که در نهایت باعث می‌شود مقدار زیادی پول پس انداز شود.
۳. صرفه‌جویی در زمان
بی‌تردید، وجود واسطه‌ها در مسیر انجام معاملات به‌جز هزینه‌های مالی، هزینه‌های زمانی نیز به دنبال دارد. بسیاری از ما با کاغذبازی‌های قوانین اداری آشنایی داریم و می‌دانیم که مراجعه به بانک‌ها، دفاتر اسناد رسمی یا سایر نهادهای تاییدگر، برای دریافت مجوزهای گوناگون، بسیار زمان‌بر است که این مساله به خودی خود باعث می‌شود از شروع فرآیند تنظیم قرارداد تا اتمام آن، مراحل کار بسیار پیچیده و خسته کننده شود. علاوه بر این اغلب می‌بینیم که در روش‌های سنتی، برای ارسال و انتقال اسناد کاغذی به مکان‌های خاص زمان زیادی صرف می‌شود، این در حالی‌ست که یک قرارداد هوشمند به‌سادگی قادر است فرآیند انجام معاملات را به‌جای چند روز و چند ماه، تنها در چند دقیقه اجرا کند.
۴. کاهش کلاهبرداری در تبادلات مالی پرداخت الکترونیک
علاوه بر این، برخلاف قراردادهای سنتی که فقط قوانین و مقررات یک توافق را تعریف می‌کنند، قراردادهای هوشمند با اعمال و اجرای خودکار قوانین و تعهدات مذکور، این امر را یک گام جلوتر پیش می‌برند، بنابراین، امکان کلاهبرداری را تا حد زیادی کاهش می‌دهند.
۵. امنیت معاملات
اشتراک اطلاعات در بستر بلاکچین، از امنیت غیرقابل وصفی برخوردار است.. به‌دلیل خاصیت رمزگذاری و شبکه‌ای بودن این بستر، هم‌زمان با استفاده از قراردادهای هوشمند و تزریق اطلاعات، این داده‌ها و اطلاعات به‌سرعت در سراسر شبکه‌ی بلاکچین توزیع می‌شوند و در واقع، هم طرفین بر امنیت معامله ناظر هستند و هم افراد دیگری که به‌نوعی در شبکه‌ی بلاکچین حضور دارند، امنیت این معاملات را تضمین می‌کنند. در چنین وضعیتی، عملا امکان تغییر در محتوای قرارداد، سرقت اطلاعات، اسناد، یا از دست رفتن محتوای آن، غیرممکن است زیرا از یک قرارداد هوشمند در بستر بلاکچین، تعداد بسیار زیادی نسخه‌ی پشتیبان در این شبکه ذخیره‌سازی شده است.
اگر قراردادهای هوشمند به درستی مورد استفاده قرار گیرند، هک کردن آن‌ها بسیار دشوار است. علاوه بر این، محیط ایده‌آل اسمارت کانترکت‌ها توسط رمزنگاری پیچیده پشتیبانی می‌شود که از اسناد به صورت امن نگهداری می‌کند.
۶. دوستدار طبیعت
قراردادهای هوشمند دشمن سفت و سخت قطع درختان به شمار می‌آیند و با فرآیند دیجیتالی خود، در کاهش تولیدات کاغذی نقش حیاتی دارند.
معایب قرارداد هوشمند
با توجه به این‌که قرارداد هوشمند یک فناوری نوظهور محسوب می‌شود، می‌توان گفت در کنار تمام مزیت‌هایی که این قرارداد از آن‌ها برخوردار است، همچنان مواردی هست که نیاز به اصلاح دارد. به عنوان مثال کدنویسی‌های هر قرارداد، توسط برنامه‌نویسان و توسعه‌دهندگان پیاده‌سازی می‌شود، بنابراین احتمال اشتباه یا وجود باگ در کد قرارداد وجود دارد. بر همین اساس اگر قرارداد هوشمند در بلاکچین ثبت شود، دیگر نمی‌توان آن را تغییر داد و در نتیجه باگ هم قابل اصلاح نیست.
پروژه‌ی DAO در اتریوم یک نمونه‌ی بارز از این گونه اشتباهات است؛ وجود یک مشکل امنیتی در کد قرارداد هوشمند DAO در بلاکچین اتریوم باعث شد تا بیش از پنجاه میلیون دلار اتریوم به سرقت رود و توسعه‌دهندگان مجبور شوند برای بازگرداندن سرمایه‌ها، هاردفورک انجام دهند که این کار عملا باعث ایجاد اتریوم جدید شد و اتریوم قبلی که دچار اختلال بود، اتریوم کلاسیک نام گرفت. البته از آن‌جایی که هیچ راهی برای حذف یا تغییر اطلاعات قراردادهای هوشمند پس از رمزگذاری وجود ندارد، سطح اعتماد میان معامله‌گران تقویت می‌کند. همچنین شفافیت و دسترسی آسان به تمام رکوردها همیشه وجود دارد زیرا در یک دفتر کل توزیع شده ذخیره می‌شوند، که این مساله هم به نحوی دیگر افراد را به اعتماد بیش‌تر تشویق می‌کند.
علاوه‌بر این هنوز مسائل حل‌نشده‌ی بسیاری درباره‌ی قراردادهای هوشمند وجود دارد؛ دولت‌ها چگونه می‌خواهد با این موضوع کنار بیاید؟ مالیات چگونه محاسبه می‌شود؟
در قراردادهای سنتی امکان فسخ قرارداد با مراجعه به دفاتر اسناد رسمی وجود داشت، اما قراردادهای هوشمند بر اساس «هر کد یک قانون» عمل می‌کنند و امکان فسخ قرارداد، وجود ندارد، حداقل در شرایط کنونی.
از دیگر معایب اسمارت کانترکت ها می‌توان به ساختار غیرمتمرکز آن‌ها اشاره نمود که به دلیل عدم پشتیبانی از یک نهاد رسمی، امکان اصلاح موارد پس از امضای قرارداد وجود ندارد. با این حال به دلیل این‌که قراردادهای هوشمند از بالاترین سطح استانداردهای ایمنی پیشروی می‌کنند، و از بهترین فناوری‌های رمزگذاری داده‌ه بهره‌مند هستند، احتمال هک شدن و حملات سایبری را به صفر می‌رسانند. علاوه بر این‌ها، فناوری قراردادهای هوشمند قطعا به‌مرور زمان توسعه می‌یابد و بدون شک در آینده‌ای نزدیک قراردادهای هوشمند جزو لاینفک زندگی ما خواهند بود.
وقتی تمام مزایای قراردادهای هوشمند را کنار هم می‌چینیم، اهمیت آن‌ها به وضوح برجسته خواهد شد. از حذف واسطه‌ها و سرعت بخشیدن به فرآیندهای مختلف معاملع گرفته تا وعده‌های حقیقی امنیت و ذخیره‌سازی بهینه‌ی داده‌ها. اقراردادهای هوشمند می‌توانند کمک بزرگی به کاهش هزینه‌های مشاغل باشند و در عین حال به طور موثر با موضوع بی‌اعتمادی مقابله کنند.
 چیست و چه کاربردی دارد؟){kind=link}
بدون دیدگاه